Archief Ploos van Amstel

VIIIb (VIIa-7). Engelbert Ploos van Amstel &

VIIh1 Isabella Clara Ploos van Amstel

 

 

 

Pendant or not? (JK Ploos van Amstel & JW Gunning, 2021)

Het huwelijk tussen Engelbert en Isabella Clara vindt in Cothen plaats kort na haar 25e verjaardag. Als getuigen zijn mr. Johan Strick namens de bruidegom en burgemeester van Utrecht Nicolaes Hamel namens de bruid aanwezig.  Engelbert krijgt van zijn moeder als huwelijkscadeau het kasteel Gunterstein (rechts op de achtergrond) en een jaargeld van 600 gld.

‘Engelbert laat zich daarop in volle wapenrusting portretteren met het kasteel op de achtergrond. Tezelfdertijd zal zeker ook een portret van Isabella Clara zijn gemaakt.’ (zie Jaarboek Oud-Utrecht, ISSN 0923-7046; 1982, p. 84-89). Dit zou het portret van de vrouw rechts kunnen zijn: zelfde schilder, afmetingen en  jaartal. 

 

Engelbert Ploos van Amstel (1626-1680) 1659

Cornelis Jonson van Ceulen  Gunterstein Utrecht Oil on Canvas 126,6 x 100,9 cm (acc. van Haeften 124/123 x 99 cm)

Provenance: March 1855 auction of the collection of Ralph Bernal Lee (1784-1854) at Christie's London (as lot 859)  Nicolaes Maes , A Dutch commander in armour holding a baton, half length (48 x 37 inches). Leger Galleries, London, 1951. Anonymous sale; Christie’s, London, 17 March 1978, lot 79. with Johnny van Haeften, London, 1979, from whom purchased by the current owner (The Lex Aitken & Alfredo Bouret Gonzalez Collection Bell Street, Sydney) from whom purchased in 2014 by the Ridderhofstad Gunterstein Foundation

Possible pendant 

Unknown Lady 1659  (Isabella Clara Ploos van Amstel (1636-1670)?)

Cornelis Jonson van Ceulen  Tate London Oil on Canvas 124,5 × 101,0 cm

Provenance : March 1855 auction of the collection of Ralph Bernal Lee (1784-1854) at Christie's London (as lot 793) During the 19th century, the sitter was identified as 'The Duchess of Holstein' by van Dyck.  Under that title, the portrait was in the March 1855 auction of the collection of Ralph Bernal Lee (1784-1854) at Christie's London (as lot 793).  Again as 'The Duchess of Holstein', the portrait appeared in a later sale, also at Christie's London, on 23 March 1923 (as lot 23). Purchased by Tate in 1950 (N05927).

 

Uit Willem Ploos van Amstel (1608-1668) Een stadse plattelandsjonker uit het Sticht door  J. J. A. Ploos van Amstel (1982) Jaarboek Oud-Utrecht, ISSN 0923-7046; 1982, p. 84-89  

 

Een ongewenste schoonzoon  

 

Op 11 november 1656 stellen Willem en Maria van Gemert hun testament op waarbij ze hun enige dochter Isabella Clara tot universeel erfgenaam benoemen van ‘onse tijtelijcke goederen, heerlycke, eygen, meubile ende immeubile, actiën, credieten, geene uytgesondert, in wat landen ofte provinciën ende van wat nature des selve souden mogen wesen ofte bevonden worden’. Echter als ‘onse voorz. dochter (dat God verhoeden wil) haer t'eeniger tijt ten houwelijck quame te begeven met Jor. Engelbert Ploos van Amstel, heere van Gunterstein enz. ofte oock buyten onser beider . . . consent ende bewillinge met iemant anders dan krijgt zij slechts het legitieme deel […]. Het beheer van hun na te laten boedel vertrouwen ze in dat geval toe aan hun secretaris-rentmeester Arend van Drakenborch, die dan jaarlijks verantwoording zal moeten afleggen aan Willems broer Nicolaas, zijn zwager (de latere colonel) Gijsbert Ruysch en aan Willems neef Nicolaes Hamel, raad, schepen en burgemeester van Utrecht. Waarom zetten Willem en Maria van Gemert zich zo aftegen Engelbert, de zoon van mr. Adriaen en Agnes van Bijier, waarover Willem zelfs geruime tijd voogd is geweest?

 

Engelbert moet begaafd zijn, want reeds op 13-jarige leeftijd gaat hij in Leiden letteren studeren. In 1640 volgt zijn benoeming tot rentmeester van Buren, een ambt dat ter vergeving staat aan prins Frederik Hendrik als graaf van Buren. Deze functie werd door Engelberts oudere broer Henric bekleed, maar nadat deze in 1639 in Parijs is overleden, zal zijn moeder er wel voor hebben gezorgd dat het rentmeesterschap op Engelbert overgaat. Zelf is hij te jong om het uit te oefenen en zijn moeder benoemt Julius Saechman als substituut, die deze functie waarneemt tot 1656. Na zijn studie heeft Engelbert even aan het krijgsbedrijf geroken. Mijn soon van Liefdael heeft al soldaet geweest in sijn jonckheyt onder zijn hoocheyts compagne die opgerecht worden en altoos doe wel bekent geweest bij zijn hoocheyt. Dit verblijf in de speciale compagnie van de prins moet veeleer als een stuk van de opvoeding worden gezien, want Engelbert houdt meer van het reizen door Europa. Als hij, in mei 1649, net terug is van een langdurig verblijf in Frankrijk smeedt hij met een zoon van Huygens alweer nieuwe plannen voor een tocht naar Italië. Agnes vindt het maar niets om ‘soo schielijck te vertrecken, want in Vranckrijck is zijn E. anderhalf/jaer geweest’. Zij ziet hem liever in Utrecht blijven, maar is er zich terdege van bewust dat hij zich niets van haar wensen zal aantrekken. ‘Ick hadt liever soo 't Godt toe laet dat mijn soon hier int landt bleef maar ze gelooft er niet in dan de jonge luyden staet het hoofd al op de loop’. Maar ze ziet een mogelijke oplossing. ‘Den Godt de heer sal ick bidden dat hem een ander een zal verlieven, ist ons zalich dat ick hem eens vast mocht stellen’. […] Willem zal hem hebben beschouwd als iemand die alleen van het leven wil genieten en die niet in staat is een arbeidzame bijdrage aan de samenleving te geven. En aan zo iemand wil hij zijn enige dochter en zijn zorgvuldig opgebouwde vermogen niet toevertrouwen. Duidelijk is dat Isabella Clare wèl iets in haar achterneef Engelbert ziet en dat daarover ongetwijfeld reeds menig woord in de huiselijke kring zal zijn gevallen.

In november 1657, een jaar na het passeren van het testament, overlijdt Maria van Gemert. […] Op 9 november luidt voor Maria's gedachtenis de grote klok van de Domkerk. De begrafenis vindt 's nachts plaats. Ze wordt bijgezet in een graf midden in de Dom, dat Willem al jaren daarvoor had gekocht.

Enkele maanden later verzoekt Willem notaris Houtman bij hem thuis te komen om het testament officieel te openen. […] Het testament vormt voor haar geen beletsel toch met Engelbert te trouwen. Het huwelijk vindt kort na haar 25e verjaardag plaats, de leeftijd waarop via het gerecht toestemming van ouders tot een huwelijk kan worden afgedwongen. […] Wellicht uit kiesheid vindt de sluiting niet in Utrecht, maar in Cothen plaats. Twee goede bekenden van Willem treden als getuigen op: mr. Johan Strick als getuige van de bruidegom, burgemeester Nicolaes Hamel als die van de bruid. […] Vooruitlopend op zijn erfdeel krijgt Engelbert van zijn moeder het kasteel Gunterstein en een jaargeld van 600 gld. als huwelijkscadeau. Engelbert laat zich daarop in volle wapenrusting portretteren met het kasteel op de achtergrond. Tezelfdertijd zal zeker ook een portret van Isabella Clara zijn gemaakt.  

 

Het jonge paar gaat in Buren wonen en zal evenals de drost een onderkomen hebben gevonden in de voorburcht van het kasteel van Buren. Engelbert is zowel rentmeester van de domeinen van de graaf als van de geestelijke goederen en het gemene land van Buren. […]

Eind december voelt Willem zijn einde naderen en op de 22e ontbiedt hij notaris Gerrit Houtman aan zijn ziekbed. Willem heeft over zijn hart gestreken en laat een nieuw testament passeren dat Isabella Clara de mogelijkheid biedt om weer universeel erfgenaam te worden. Willem herroept om goede redenen zijn oude testament, waardoor Isabella Clara en Engelbert na zijn overlijden over zijn vermogen van 125.000 gld. kunnen beschikken.

[…] Pas nadat de boedel schuldvrij is, mogen Isabella Clara en Engelbert er vrijelijk over beschikken. Ingevalle mijne dochter ofte haeren man de voornoemde clausule niet willen naecomen, approberen ende voldoen, soo verclare ick den testamente bij mij ende mijn za. huisvrouw gemaeckt van weerde te houden.